Wiola (Wencisława) Asenowicz bułgarska(?) (urodzona około 1204 roku, zmarła 7 września 1251 roku) herb
Prawdopodobnie córka Kałojana "Rzymianobójcy" Asenowicza, cara Bułgarii albo jego syna Boriła Asenowicza bułgarskiego.
Regentka opolsko-raciborska i regentka kozielska od 13 maja 1229 albo 1230 roku do 1238 roku a przed 24 września 1239 roku, księżna cieszyńska od 18 lub 22 października 1246 roku do 7 września 1251 roku.
Między 1212 a 1220 rokiem lub między 1229 a 1230 rokiem poślubiła Kazimierza I Piasta (urodzony między 1178 a 1179 rokiem, zmarł w Opolu, 13 maja 1229 albo 1230 roku), księcia opolsko-raciborskiego.
Pochodzenie Wioli pozostaje dyskusyjne. Kronikarz Jan Długosz przekazał informację, że pochodziła z Bułgarii, gdy pisał ojej śmierci w 1251 roku. Sporą popularnością cieszyła się hipoteza Władysława Dziewulskiego oraz Kazimierza Jasińskiego, że Wiola była Bułgarką i córką cara Kałojana albo jego następcy Boriła, choć jej ojcem mógł też być car Iwan I Arsen. Jak podkreślał Dziewulski, Jan Długosz w sposób niedwuznaczny podał narodowość Wioli, zapewne znając ją z zaginionego dziś źródła. Wprawdzie imię jest pochodzenia łacińskiego, nie greckiego, ale po unii kościoła Bułgarii z Rzymem w 1204 roku za rządów cara Kołojana (zmarł w 1207 roku) mała księżniczka mogła otrzymać imię łacińskie. Kolejnym argumentem za bułgarskim pochodzeniem księżnej opolskiej, wg. Dziewulskiego jest iż, carowie nadawali swym córkom podwójne imiona, zarówno ogólno-chrześcijańskie, jak i słowiańskie.
Ostatnio opinię Władysława Dziewulskiego odnośnie pochodzenia Wioli podzieliła Anna Pobóg-Lenartowicz, według której Wiola urodziła się najwcześniej w 1204 roku, o czym świadczy jej łacińskie imię oznaczające fiołek (grecki odpowiednik imienia to Jolanta), możliwe do używania po zawarciu unii kościelnej Bułgarii z Rzymem. Anna Pobóg-Lenartowicz zauważyła też w otoczeniu księżnej osoby, których imiona mogą potwierdzać jej bułgarskie pochodzenie - Mikołaj, syn Wasyla, komes Wasyl Laskarius.
Jednak nie wszyscy przyjęli opinię Jana Długosza za wiarygodną. Wincenty Swoboda uważał, że księżna opolska Wiola pochodziła z Rusi. Jerzy Horwat wysunął domysł, uznając zamienne używanie imion Wiola i Jola, postawił hipotezę, że księżna mogła pochodzić z dynastii węgierskiej i jest córką Beli III z drugiego małżeństwa albo jego syna i następcy Emeryka węgierskiego. Pojawiły się nawet hipotezy dotyczące pochodzenia Wioli z rodu Odrowążów, albo że Wiola miałaby być córką rycerza bułgarskiego pochodzenia, Wasyla. Domniemane bułgarskie pochodzenie Wioli jest kluczowym argumentem dla zwolenników uznania męża Wioli, Kazimierza, za uczestnika V wyprawy krzyżowej. Obecnie zdaje się przeważać pogląd, że pochodzenie Wioli należy uznać za nieznane.
Zwolennicy teorii o bułgarskim pochodzeniu księżnej opolskiej wiążą zawarcie małżeństwa Wioli i Kazimierza z udziałem niewymienionego z imienia polskiego księcia w V wyprawie krzyżowej. Badacze w większości identyfikują tego księcia z Kazimierzem I opolskim. Zwolennicy hipotezy o bułgarskim pochodzeniu Wioli przypuszczają, że małżeństwo zostało zapośredniczone przez węgierskiego króla Andrzeja II węgierskiego. Ten ostatni w drodze powrotnej z wyprawy krzyżowej zaręczył swoją córkę Annę Marię z bułgarskim carem Iwanem Asenem II. Przy okazji krewną cara, Wiolę, wydano za mąż za Kazimierza I, wracającego wraz z Andrzejem.
Według innej hipotezy Kazimierz I opolski był identyczny z bliżej nieznanym rycerzem węgierskim, krewnym króla i dowódcą oddziału, który w styczniu 1218 roku został zdziesiątkowany w górach Libanu. Sugerowałoby to, że Kazimierz poślubił królewską krewną, Wiolę, jeszcze przed wyruszeniem na krucjatę, czyli najpóźniej w 1217 roku.
Wiola wyszła za mąż za Kazimierza I, księcia opolskiego między 1212 a 1220 roku. Jako wiano otrzymała od męża dochody w Bytomiu.
Wiola owdowiała 13 maja 1229 albo 1230 roku. W 1231 roku Henryk I "Brodaty" zwietrzył szansę na przejęcie władzy nad spuścizną Kazimierza I Opolskiego. Wiola Opolska wystosowała do papieża prośbę o pomoc. Próbowała rządzić w imieniu małoletnich synów; ostatecznie jednak musiała zgodzić się na regencję kuzyna zmarłego męża - Henryka "Brodatego".
3 grudnia 1233 roku papież Grzegorz IX przejął Wiolę i jej synów wraz z posiadłościami pod swoją protekcję i polecił ją opiece arcybiskupa Pełki i biskupa wrocławskiego Tomasza. Papież jeszcze w grudniu zalecił arcybiskupowi gnieźnieńskiemu oraz biskupom wrocławskiemu i ołomunieckiemu zaopiekowanie się Wiolą i jej synami. Wiola później także utrzymywała dobre kontakty z biskupem wrocławskim Tomaszem I, bowiem - zapewne w geście wdzięczności - czyniła liczne nadania dla biskupstwa wrocławskiego.
W 1234 roku Henryk "Brodaty" został zmuszony przez dostojników kościelnych do kompromisu wobec Wioli Opolskiej. Z tego powodu oddał wdowie Ziemię Kaliską oraz Rudzką, zatrzymując dla siebie Opole. Może pod wpływem środowiska duchownego Henryk "Brodaty" przekazał Wioli oraz jej synom ziemie: kaliską i rudzką (wieluńską) w 1235 roku. Zdaniem Władysława Dziewulskiego odstąpienie Rudy i Kalisza nie było zadośćuczynieniem za udzieloną Henrykowi przez Wiolę i jej syna zbrojną pomoc w walce o Wielkopolskę, bo w latach 1234-1237 relacje księżnej z Henrykiem były raczej napięte. Książę Henryk nadał Wioli i Władysławowi Kalisz oraz Rudę może dla ściślejszego związania ich ze sobą i wciągnięcia w sprawy wielkopolskie oraz zabezpieczenia sobie swobodnej komunikacji z posiadłościami małopolskimi. W opinii Władysława Dziewulskiego, na podstawie późniejszej działalności Mieszka widać, że nie chciał on być narzędziem w rękach Henryka, zaś polityka kościelna Mieszka pozostawała w sprzeczności z polityką Henryka "Brodatego".
W 1234 roku Henryk, zmuszony przez dostojników kościelnych do ustępstw na rzecz Wioli, w drodze powrotnej z Krakowa zatrzymał się w Czarnowąsach i wystawił dokument potwierdzający nadania Kazimierza opolskiego i jego rodziny dla miejscowego klasztoru norbertanek. Na wstępie oświadczył, że działa w charakterze opiekuna i administratora synów księcia i że porozumiał się z Wiolą i jej synem Mieszkiem co do zakresu przywilejów klasztoru. Wystawione dokumenty opatrzono w pieczęcie Henryka i Wioli (z tytułem "księżnej opolskiej"). Jak zauważył Jerzy Rajman, Wiola tytułowała się "księżną opolską" w 1230 roku, 1231 roku i w 1234 roku (na pieczęci) oraz w 1238 roku czyli przez cały okres, kiedy książę wrocławski zgłaszał pretensje do opieki nad jej synami.
W 1238 roku, po śmierci Henryka "Brodatego", Wiola Opolska otrzymała od jego następcy Henryka "Pobożnego" potwierdzenie nadań jego ojca posiadłości w Wielkopolsce. Chodziło oczywiście o przynależność do księżnej Ziemi Kaliskiej i Rudzkiej. Zapewne nastąpiło to w drodze układów. Księżna występowała w dokumentach z tytułem "nos ducissa de Kalis et de Ruda", np. w 1238 roku na spotkaniu w Bobrowniku, gdzie przybyła z synem - księciem Władysławem - i wystawiła dyplom dla kasztelana krakowskiego Klemensa w sprawie wsi Łubnica i Konarzew.
Nie mamy pewności, lecz z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy założyć, że Wiola Opolska uczestniczyła w zaślubinach swego syna Mieszka II "Otyłego" z córką Konrada I Mazowieckiego Judytą.
Trudno powiedzieć na ile Mieszko kierował się radami matki, wiążąc się sojuszem z Konradem I Mazowieckim i poślubiając Judytę mazowiecką przed 24 września 1239 roku (księżna Judyta jest wymieniona w tym dokumencie). Jerzy Rajman przypisywał inicjatywnie Henryka "Pobożnego" małżeństwo Mieszka z Judytą, które pozwoliłoby pozyskać książąt mazowieckich jako sojuszników. Jednak Judyta swym związkiem z Mieszkiem II "Otyłym", księciem opolsko-raciborskim, wnukiem księcia Mieszka "Plątonogiego", gwarantowała Konradowi przymierze z księstwem sąsiadującym z Małopolską w okresie walki o Kraków, zaś Mieszko mógł przejść do obozu wrogiego Henrykowi "Pobożnemu", bo ten, choć sam wydał córkę za syna Konrada Mazowieckiego, Kazimierza kujawskiego, to - jak wspominano wcześniej - do zawarcia związku doszło wbrew woli Konrada. Związek Mieszka z Judytą pozostał bezdzietny, ale kolejnemu mężowi - Henrykowi III "Białemu" Judyta urodziła syna i córkę - Henryka IV "Probusa" i Jadwigę.
Po usamodzielnieniu się synów księżnę rzadko widzimy u ich boku. Wiola Opolska pojawiła się na dokumencie Mieszka II "Otyłego" wystawionym 24 września 1239 roku, w myśl którego jej syn nadał szpitalowi św. Ducha we Wrocławiu wieś Chróścinę Niemodlińską. W 1241 roku podczas najazdu mongolskiego Wiola Opolska schroniła się zapewne w Kaliszu. 25 marca 1243 roku na zjeździe w Miechnicy Wiola Opolska wydała dokument dotyczący wsi Poniszowice pod Bytomiem. W 1244 roku syn Wioli Opolskiej Władysław utracił Kalisz na rzecz Przemysła I.
Mieszko wspierając swojego teścia, jak podał "Rocznik kapituły krakowskiej" pod datą 1246 roku, po kolejnej wyprawie na Małopolskę wzniesiono trzy grody strażnicze: w Tyńcu i przy ujściu Rudawy (wojska Konrada Mazowieckiego i Kazimierza kujawskiego) oraz w Lelowie (pod opieką Mieszka II "Otyłego"), otaczając niejako Kraków z wszystkich stron. Według Władysława Dziewulskiego książę został może wtedy ranny lub rozchorował się, następnie zmarł, w wieku dwudziestu kilku lat, w październiku 1246 roku.
W 1246 roku Wiola Opolska zapewne brała udział w pogrzebie własnego syna Mieszka, który niespodziewanie zmarł w wieku dwudziestu sześciu lat. Na mocy testamentu swojego syna, Mieszka II "Otyłego", otrzymała w 1246 roku kasztelanię cieszyńską, jako oprawę wdowią.
Śmierć syna była bolesnym doświadczeniem dla jego matki. Trudno powiedzieć, jak układały się jej relacje z synową, wiadomo tylko, że po kilku latach Judyta przeniosła się z nieznanych przyczyn do swojego brata, Kazimierza kujawskiego. Być może Wiola nie popierała polityki Mieszka, dotyczącej współpracy z Konradem Mazowieckim. Oczywiście mogą to być jedynie domysły, ale zapewne docierały do niej już w latach trzydziestych echa rozgrywek w Małopolsce i informacje o losach sprawującej rządy opiekuńcze Grzymisławy, zmagającej się z podobnymi jak księżna opolska problemami.
Wiola Opolska pod koniec życia zapewne rezydowała w Opolu. Zmarła w wieku około 47 lat, jak podaje "Rocznik górnośląski" z końca XIII wieku podając pod 1251 roku informację o śmierci Wioli, nazywając ją księżną opolską - "Viola domina de Opil obiafm". Podobnie jak Nekrolog klasztoru czarnowąskiego - "ducissa Oppoliensis". Być może po śmierci została pochowana, tak jak jej małżonek, w klasztorze w Czarnowąsach. Zapewne imię Wiola nadano na cześć księżnej jej prawnuczce, a córce Mieszka cieszyńskiego Elżbiecie Wioli, żonie króla Czech, Wacława III.
Ze związku z Kazimierzem, miała dwie córki i dwóch synów:
Mieszka (urodzony około 1220 roku, zmarł 18, 21 lub 22 października 1246 roku),
Więcesławę (zmarła po 13 maja między 1229 a 1230 rokiem),
Władysława (urodzony około 1225 roku, zmarł 27 sierpnia lub 13 września między 1281 a 1282 roku), księcia opolskiego, księcia cieszyńskiego, po nim potomstwo,
Eufrozynę (urodzona między 1228 a 1230 rokiem, zmarła 4 listopada między 1292 a 1294 rokiem), żona Kazimierza I, księcia kujawskiego, matka m.in. Władysława I "Łokietka", króla Polski.
Żródła:
WIOLA OPOLSKA w "Władcy Polski"
Wiola opolska w "Wikipedia"
Wiola opolska w "Wikipedia" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk